In het eerste jaar van de sociologie opleiding aan de Universiteit van Amsterdam werd ik gewezen op een bijzondere toepassing van statistiek. Liegen met statistiek werd het genoemd en dat was niet zomaar.
Na de opleiding zouden we wetenschappelijk onderzoek doen, publiceren en adviseren. Als we dan niet zouden begrijpen hoe makkelijk foute conclusies getrokken kunnen worden op basis van statistische gegevens, dan zouden we als beleidsadviseurs grote schade kunnen doen aan de samenleving.
Ook in die tijd was het niet ongebruikelijk dat de journalistiek foute conclusies trok uit statistische gegevens. Maar ook wetenschappelijk onderzoekers publiceerden hun bevindingen met statistieken die hun conclusies leken te ondersteunen, maar dat goed beschouwd niet deden.
Als simpel voorbeeld noem ik de toename van een ziekte onder een deel van de bevolking die volgens de kranten gigantisch was:
Ziekte X was met 100% toegenomen onder (bijvoorbeeld) mensen die kaas eten.
Conclusie: Het eten van kaas is gevaarlijk. De kranten stonden vol met alarmerende berichten.
Een maand later bleek ziekte X met 50% gedaald nadat de zieken geen kaas neer hadden gegeten. Ze waren veel meer chocolade gaan eten dan ze normaal deden.
Conclusie: Chocolade is gezond en beschermt tegen de ziekte die door kaas wordt veroorzaakt.
Beide conclusies waren gebaseerd op werkelijke observaties, maar toch waren de conclusies fout. Wat was er werkelijk gebeurd?
Er was 1 persoon verkouden geweest, die door te niezen 2 personen had besmet, die ziek werden. De eerste persoon overwon op eigen kracht de verkoudheid. Toch was het aantal zieken gestegen van 1 naar 2. Dat is een stijging van 100%.
Net als de genezen persoon kregen de 2 zieken chocoladeletters vanwege het Sinterklaasfeest. Door de ziekte hadden ze weinig zin in eten en in kaas hadden ze geen trek. Na een weekje griep waren ze hersteld.
Met kaas en chocolade had de ziekte niets te maken. Het werd overgedragen door besmetting via de luchtwegen en onafhankelijk van voedselconsumptie overwonnen door het natuurlijke afweersysteem van de besmette personen. Kaas veroorzaakte de ziekte niet. Chocolade genas het niet.
Het voorbeeld zal iedereen duidelijk zijn. Toch wordt diezelfde fout nog veel gemaakt, met statistieken als valse onderbouwing en stijgende kijkcijfers, verkoopcijfers van kranten en consumptie van producten als resultaat.
Het wordt echt gevaarlijk als op basis van dat soort fouten in de wetenschapsbeoefening het eten van chocolade wordt verplicht, kaas wordt verboden en behandeling van de verkoudheid wordt bestempeld als kwakzalverij. Volgt bovendien censuur op elke publicatie die dit toelicht, dan zal dat negatieve gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Youtube kanalen verdwijnen, media accounts van kritische deskundigen worden gesloten, onderzoeksjournalisten worden geweerd. Alleen het sprookje van de kaas en de chocolade mag verteld.
Gelukkig zijn er altijd mensen die zelf willen nadenken en tot nuchtere conclusies in staat zijn. Als ik kan, help ik die onder de aandacht te brengen.
Om censuur te voorkomen moet tegenwoordig voorzichtig omschreven wat er bedoeld wordt. Soms wordt een hypothetisch voorbeeld gebruikt, in plaats van een werkelijk bestaande ziekte, geneesmiddel of snoepgoed. Tegelijkertijd overspoelen de media ons met valse sprookjes waar grote ondernemingen miljarden aan verdienen. Blijf dus altijd kritisch bij het vernemen van onderzoekspublicaties en gezondheidsadviezen. Nu en in de toekomst. Ga af op je eigen verstand en hoop dat je bent gezegend met voldoende analytisch vermogen om je eigen beslissingen te nemen.
Vlierbloesem 
Een bekend grootschalig longitudinaal onderzoek in Rotterdam Ommoord laat zien dat rokers minder vaak diabetes krijgen en veel minder vaak dement worden. Leuke uitdaging om te gaan liegen met statistiek als bewijsmateriaal. Roken is dus gezond (…).
LikeGeliked door 1 persoon
Statistieken zijn inderdaad vaak voor velerlei interpretatie vatbaar. Het is maar net waar je het accent op legt soms…
LikeGeliked door 1 persoon
Wanneer statistieken gaan over levenloze dingen (containers, praatpalen) ben ik minder gauw geneigd om ze te wantrouwen. Wanneer het over mensen en ziekten gaat, zie ik algauw voor me hoe groot de rij is van slachtoffers en het leed dat veroorzaakt werd. Soms is dat heel deprimerend.
LikeGeliked door 1 persoon
Statestiek goed lezen is al moeilijk. Als tot een andere conclusie komen je verbanning of in het ergste geval ontslag betekent,dat wordt het triest
LikeGeliked door 1 persoon
Triest en gevaarlijk. Want als er bijvoorbeeld medisch onjuiste aannames worden gebruikt in de gezondheidszorg en het beleid is daarop gebaseerd, dan kunnen er vele zieken en doden volgen.
LikeLike
Wat mooi uitgelegd! Ik ben ook lange tijd naïef geweest.
Mijn zoon vertelde mij dat hij bij het onderzoek van zijn afstudeerscriptie Econometrie op fouten in veel geraadpleegde bronnen was gestuit.
Hij was hiermee naar zijn begeleider gegaan, zeer gerenommeerd wetenschapper, die had geïrriteerd gereageerd dat hij dat maar moest laten zitten omdat er zoveel publicaties op gebaseerd waren en dat alles opnieuw geëvalueerd en onderzocht moest worden “en dat gaf zo’n heisa”.
Ik was geschokt….door zijn reactie maar ook dat klaarblijkelijk klakkeloos, zonder toetsing of onderzoek, overgenomen wordt.
LikeGeliked door 1 persoon
Zo werkt dat helaas. En ieder die de werkelijke gegevens wil bekendmaken wordt tegengewerkt en krijgt te maken met belemmeringen in de verdere carrière. Daarom conformeren mensen zich liever en krijgen wij van de mensen die echt de moeite willen doen om goed onderzoek te leveren zo weinig te horen.
LikeLike
We leerden ook over de ‘witte onderbroekvraag’ .
Klinkt als een grap, was het niet.
LikeGeliked door 1 persoon
Vertel eens, want die ken ik niet.
En veel lezers kennen die waarschijnlijk ook niet.
LikeGeliked door 1 persoon
Het was een voorbeeld van hoe je de uitslag van een onderzoek kon manipuleren.
Voegde je, na een aantal insinuerende punten, de vraag toe: ‘heeft U een witte onderbroek?’ zouden de meeste mensen (toen, jaren ’50-60′) ‘ja’ geantwoord hebben.
Een toch al onbetrouwbare statistiek bewees dan: bijna 100% van de Nederlandse mannen bevestigt dat…blablabla
Zoek een oudere leraar, die kent het voorbeeld misschien en kan het beter uitleggen.
LikeGeliked door 1 persoon
Jouw uitleg is overduidelijk, Bertie.
Gek genoeg worden beide ‘technieken’ nog steeds toegepast en met succes.
De kranten nemen het kritiekloos over, alle babbelprogramma’s komen er mee op TV.
LikeLike
Jij onderschat het gros van de journalisten!
LikeLike
Er bestaan goede kritische journalisten, maar die komen minder op TV en de redactie van de krant wil over sommige onderwerpen geen artikelen die controversieel zijn.
LikeLike